Zwiedziwszy dwór Kępińskich w Żywcu Moszczanicy, kolejnym punktem na trasie odkrywania sekretów Żywca postanowiłem uczynić Stary Zamek, zwany Zamkiem Komorowskich. Umiejscowiony w pięknym parku w centrum miasta, z zewnątrz znany jest każdemu mieszkańcowi Żywiecczyzny. Jakie tajemnice, ciekawostki i atrakcje skrywa wspaniale odrestaurowana wizytówka miasta? Czy warto wejść do środka i zwiedzić Muzeum Miejskie w Żywcu? Postanowiłem to sprawdzić.
Spis treści
Stary Zamek w Żywcu – krótka historia
Stary Zamek w Żywcu jest najstarszą świecką budowlą w mieście. Jego powstanie przypisuje się książętom oświęcimskim lub Mikołajowi Strzale herbu Kotwicz, a datuje na I poł. XV wieku. Pierwotnie budowla składała się z pojedynczej wieży mieszkalnej oraz drewnianych zabudowań, otoczonych ziemnym wałem oraz płytką fosą. Dopiero Komorowscy przebudowali go najpierw w obronną fortecę (pod koniec XV wieku), a następnie w renesansową siedzibę (2 połowa XVI wieku). Za czasów Wazów w budowli nie wprowadzono żadnych modyfikacji. Istotnych przemian dokonali na początku XVIII wieku kolejni właściciele – Wielopolscy. Zmianie uległ charakter budowli oraz jego otoczenie. Dzięki rozbudowie południowego skrzydła, nowej barokowej elewacji, oknom, wysokim dachom, portalom oraz kaplicy, obronny zamek przekształcono w pałac. W jego otoczeniu dobudowano pomieszczenia gospodarcze oraz założono ogród.
Ostatnia przebudowa miała miejsce za czasów Habsburgów. Zmienili oni elewację zewnętrzną w stylu historycyzmu, a wnętrze przeznaczyli na siedzibę urzędów oraz na mieszkania urzędników dóbr żywieckich. W czasie wojny zamek znajdował się rękach Niemców, a po jej zakończeniu stał się własnością miasta. Od 2005 roku jest siedzibą Muzeum Miejskiego w Żywcu i zapewne tak pozostanie, gdyż w 2014 Habsburgowie zrzekli się roszczeń do zamku i do Parku Habsburgów.
Król Jan II Kazimierz Waza na zamku w Żywcu
Zwiedzanie rozpoczynam od przyjrzenia się zamkowi z zewnątrz. Jasna elewacja bardzo ładnie wyróżnia się na tle zieleni oraz błękitu. W powietrzu czuję intensywny zapach róż posadzonych przed wejściem, jakby mających zachęcić, aby wejść do środka. Nim jednak to robię, odczytuję słowa z tablicy pamiątkowej ufundowanej przez Habsburgów. Tablica została poświęcona królowi Janowi Kazimierzowi (Jan II Kazimierz Waza), który przebywał w zamku po abdykacji.
Dziedziniec zamku
Przez drewniane drzwi i ciemny korytarz wchodzę na renesansowy dziedziniec. Otoczony z czterech stron arkadowymi galeriami od razu przywołuje wspomnienie krakowskiego Wawelu. Z ustawionych tablic dowiaduję się o historii zamku oraz parku, a następnie wchodzę na drugie piętro.
Historia i tradycja miasta Żywca
Żywiecczyzna ma wiele wyjątkowych i unikatowych tradycji, jedną z nich są stroje żywieckich mieszczan. Z racji tego, że mieszkam koło Żywca wielokrotnie je widziałem. W muzeum mam jednak okazję zobaczyć poszczególne elementy strojów. Dowiaduję się także, że odświętny strój mieszczki żywieckiej ma kilka odmian, w zależności od wieku i stanu kobiety. Większość eksponatów opisanych jest po polsku i angielsku, ale to nie wszystko. W rogu pomieszczenia zauważam urządzenie z opcją wyboru jednego z czterech języków: polskiego, angielskiego, niemieckiego i słowackiego. Pierwszy raz spotykam się z takim audioprzewodnikiem i pomysł bardzo mi się podoba.
Następna sala wygląda jak pracownia malarska, a raczej atelier mistrza Jana Kazimierza Olpińskiego. Ten polski malarz, urodzony i pochowany we Lwowie, w latach 1909-1920 mieszkał i pracował w Żywcu. Obrazy artysty można zobaczyć w zbiorach Muzeów Narodowych w Krakowie, Warszawie, Poznaniu i Szczecinie, a także Jarosławiu, w lwowskiej Galerii Obrazów i właśnie w Muzeum Miejskim w Żywcu. Wśród prac są pejzaże, sceny rodzajowe z życia chłopów oraz portrety.
Obrazy, prywatne zdjęcia i historia rodu Habsburgów na Żywiecczyźnie; to kolejne elementy ekspozycji. Poprzedza ona wstęp do kilku zrekonstruowanych pomieszczeń, które przed wojną znajdowały się w stojącym tuż obok zamku Pałacu Habsburgów. Większość eksponatów to oryginalne meble i obrazy pochodzące z pałacu, uzupełnione o meble oraz przedmioty z epoki. Nie sposób przegapić rekonstrukcji strojów osób z rodu Habsburgów.
Muzeum Miejskie w Żywcu posiada jedną z największych w Polsce kolekcję pamiątek cechowych. Składają się na nią skrzynie, pieczęcie i księgi. Uzupełnienie trzech ostatnich pomieszczeń stanowią obrazy, rzeźby, rekonstrukcje strojów z różnych epok, mapy oraz zdjęcia. Z ciekawością oglądam zdjęcia Żywca z lat 20-tych i 30-tych. Niestety tylko na nich można zobaczyć klimatyczne drewniane budownictwo z dzielnicy Rudza.
Przed opuszczeniem ekspozycji spoglądam na mapę Żywiecczyzny z 1907 roku. Żywiec widnieje na niej pod nazwą Saybush. Z zaskoczeniem odkrywam, że moja rodzinna miejscowość Radziechowy w tamtym okresie nazywała się Radzichowy.
Sztuka sakralna Żywiecczyzny
Zwiedzanie pierwszego piętra rozpoczynam od wystawy stałej – Sztuka sakralna Żywiecczyzny. Intensywne kolory ścian dobrze współgrają z najcenniejszymi zbiorami pochodzącymi z żywieckich kościołów. Moje szczególne zainteresowanie budzi pełen symboliki XV-wieczny obraz „Madonna z poziomką”. Trzymane w ręku kwiat i owoc poziomki oznaczają zarówno czystość Dziewicy, jak i rajski ogród lub pokarm zbawionych w raju. Na rączce Dzieciątka siedzi szczygieł symbolizujący ofiarę i zmartwychwstanie Chrystusa. Ciekawych eksponatów jest więcej, w tym gotyckie rzeźby oraz obrazy sakralne żywieckich malarzy cechowych z XIX wieku.
Wystawy czasowe w Muzeum Miejskim w Żywcu
Część sal na pierwszym piętrze zachowała polichromię z początku XVIII wieku oraz ślady malowideł renesansowych. Właśnie w tych wnętrzach odbywają się wystawy czasowe. Do końca czerwca 2018 roku można obejrzeć wystawę poświęconą ppłk. dypl. Władysławowi Steblikowi, a do końca lipca 2018 roku ekspozycję upamiętniającą obchody 700-lecia miasta Żywca.
Archeologia
Aby zobaczyć najstarszą część zamku udaję się do umiejscowionego na parterze działu archeologicznego. Został w nim wyeksponowany fundament jednej z pierwszych baszt zamkowych. Dodatkowo w przeszklonych i podświetlonych gablotach oglądam m.in. pozostałości huty szkła z miejscowości Złatna oraz ślady dwóch kultur: łużyckiej i puchowskiej. Odkryto je podczas wykopalisk na wzgórzu Grojec.
Centralne miejsce ekspozycji zajmuje tzw. „Skarb z Sopotni” (Sopotni Małej). W tej oto miejscowości w okresie międzywojennym znaleziono gliniany dzbanek wypełniony 116 monetami. Główną część stanowiły drobne srebrne krajcarowe monety austriackie i węgierskie z drugiej połowy XVII wieku oraz początku XVIII wieku.
Konfessaty Czyli Sądy, Wyroki i Tortury w Żywcu
Jak każdy „porządny” zamek tak i Stary Zamek w Żywcu ma tzw. salę tortur. Oprócz wymyślnych narzędzi służących do zadawania bólu oraz śmierci, całość zawiera ciekawe opisy i kronikarskie przykłady zastosowań.
Wozownia – Wystawa Etnograficzna, Kultura Ludowa Żywiecczyzny
Wychodząc z zamku kieruję się w stronę dawnej wozowni. Mieści się w niej Wystawa Etnograficzna związana z kulturą ludową Żywiecczyzny. Już od progu rozpoznaję kostiumy noworocznych przebierańców: jukaców z Zabłocia oraz dziadów. Kolędowanie dziadów na Żywiecczyźnie zostało nawet wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego Polski, a można je zobaczyć w czasie Żywieckich Godów.
W dawnych czasach gospodarstwa chłopskie musiały być samowystarczalne, dlatego też na parterze można zobaczyć, jak wyglądała obróbka lnu, drewna czy tkactwo. Pokazano także wyposażenie kuźni, warsztatu garncarskiego i zrekonstruowano fragment wnętrza izby góralskiej z 2 połowy XIX wieku.
Dla mnie najbardziej zaskakujące eksponaty i informacje znajdują się na piętrze. Nie przypuszczałem, że Żywiecko-Suski Ośrodek Zabawkarski jest najstarszym w Polsce (XIX wiek) i jednym z najstarszym w Europie. Do dziś w miejscowościach pomiędzy Żywcem, a Suchą Beskidzką powstają rzeźbione, malowane ptaszki, koniki, bryczki czy klepoki.
Dużym zaskoczeniem jest informacja, że żywieckie piernikarstwo sięga korzeniami co najmniej XIX wieku. Dodatkowo wciąż jest jedna piekarnia, która kontynuuje tradycje piernikarskie. Wiedziałem o tym, że bibułkarstwo jest elementem naszej tradycji. W dawnych czasach przystrajano kwiatami z bibuły wnętrza mieszkań, święte obrazki, palmy wielkanocne, czy jodłowe wieńce na Wszystkich Świętych. Ale żeby robić z bibuły wieńce imieninowe? Okazuje się, że w naszym regionie je tworzono, a to nie wszystkie ciekawostki, jakie skrywa wozownia.
Budynek dawnej stajni – Wystawa ptaki i ssaki Żywiecczyzny
Ostatnia ekspozycja znajduje się za zamkiem, w budynku dawnej stajni. Zgromadzono na niej okazy ssaków oraz ptaków spotykanych na Żywiecczyźnie. Większość eksponatów pochodzi jeszcze z pałacu Habsburgów, którzy byli zapalonymi myśliwymi. Uzupełnieniem wystawy jest powóz z końca XIX wieku oraz kości i ciosy mamuta, znalezione na terenie Starej Cegielni w Żywcu.
Czy warto wejść od Starego Zamku i zwiedzić Muzeum Miejskie w Żywcu?
Jak najbardziej! Muzeum Miejskie w Żywcu to miejsce, gdzie zgromadzono wszystkie elementy pozwalające poznać historię, przyrodę i unikalne zwyczaje Żywca oraz Żywiecczyzny. W muzeum każdy znajdzie coś dla siebie. Oczywiście, można kupić bilet tylko na jedną wystawę. Każda z ekspozycji ma jednak coś ciekawego, dlatego najlepiej zwiedzić je wszystkie. Kto wie, może znajdziesz coś, co i Ciebie zaskoczy.
PS. Będąc w Żywcu polecam wizytę w miejscowościach Radziechowy, Węgierska Górka, Milówka i Kamesznica. Co warto w nich zobaczyć? O tym przeczytasz w osobnych wpisach:
- Ciekawe miejsca w Radziechowach
- Forty i atrakcje Węgierskiej Górki
- Milówka – historia i współczesność. Co warto zobaczyć?
- Kamesznica. Dwór i park Potockich
Jeśli podobał Ci się mój artykuł o Starym Zamku w Żywcu, to dołącz do podróży na Instagramie, Facebooku, TikToku i YouTube, aby zawsze być na bieżąco. Zapraszam również do lektury innych artykułów na https://podrozebezosci.pl.
Stary Zamek i Muzeum Miejskie w Żywcu – informacje praktyczne
Ceny biletów do Muzeum Miejskiego w Żywcu (czerwiec 2024)
Wszystkie ekspozycje stałe i czasowe. Bilet normalny – 28 zł, ulgowy – 20 zł, rodzinny (rodzice i dzieci od 7 do 16 lat) – 70 zł, grupowy (od 10 osób) – 18 zł od osoby, dzieci do lat 6 – wstęp wolny.
Ceny biletów na poszczególne wystawy:
- Ekspozycje stałe zamku – 18 zł, 15 zł ulgowy,
- Sztuka Sakralna Żywiecczyzny – 5 zł,
- Historia i Tradycja Miasta Żywca – 10 zł,
- Kultura Ludowa Żywiecczyzny, Ptaki i Ssaki Żywiecczyzny – 14 zł,
- Archeologiczna – 5 zł,
- Wystawa czasowa – 7 zł,
- Konfessaty Czyli Sądy, Wyroki i Tortury w Żywcu – 4 zł.
Promocje!
Jeśli przed wizytą w Muzeum Miejskim zwiedzisz Muzeum Browaru i zachowasz bilet, wtedy cena biletu normalnego wynosi 20 zł.
Godziny otwarcia Muzeum Miejskiego w Żywcu
Od poniedziałku do piątku: 09:00 – 17:00. Sobota, niedziela: 10:00 – 17:00.
Kasy muzeum są zamykane 30 minut przed zamknięciem muzeum.
Uwaga: Czas zwiedzania wszystkich ekspozycji muzealnych wynosi około 90 minut.
Więcej informacji znajdziesz na stronie https://www.muzeum-zywiec.pl.
Jak dojechać do Starego Zamku i Muzeum Miejskiego w Żywcu?
Nie trzeba posiadać samochodu, aby dojechać do Żywca. Najprościej przyjechać pociągiem z Katowic lub busami z Krakowa. W przypadku przyjazdu pociągiem, odległość do zamku można pokonać piechotą lub autobusem miejskim jadącym w stronę Rynku. W tym przypadku należy wysiąść na drugim lub trzecim przystanku. Obok nich znajdują się wejścia do parku, w którym położony jest zamek.
Adres: Zamkowa 2, 34-300 Żywiec
Rozkład jazdy MZK Żywiec znajdziesz na https://www.mzk.zywiec.pl/.
Żywiec noclegi
Żywiec w porównaniu z okolicznymi miejscowościami nie dysponuje wieloma miejscami noclegowymi. W wyborze najlepszego noclegu w Żywcu lub w okolicy pomogą Ci HotelsCombined, Booking.com.
Dziękuję dyrektor Muzeum Miejskiego w Żywcu – pani Dorocie Firlej za ciekawą rozmowę.
Z okazji 750-lecia Żywca na dziedzińcu przed Starym Zamkiem można było obejrzeć pokaz „Magiczny Ogród Światła w Żywcu”. Oto kilka zdjęć z tego wydarzenia.
