Złatna jest jedną z tych miejscowości, o której mało kto słyszał, chyba że wędrował szlakami ze Złatnej Huty do schronisk na Hali Rysianka lub Hali Lipowskiej. A czy oprócz górskich szlaków są w Złatnej inne atrakcje? Postanowiłem to sprawdzić, gdyż z uwagi na to, że urodziłem się i mieszkam na Żywiecczyźnie, jest mi ona bliska, ale wciąż nie do końca poznana. Złatna to malowniczo położona górska miejscowość Beskidu Żywieckiego oddalona od granicy ze Słowacją o 11 km. Znajduje się w gminie Ujsoły w górnym odcinku doliny potoku Bystra na wysokości ok. 600-800 m n.p.m. Zamieszkuje ją ok. 800 mieszkańców i według historyków została założona w XVI wieku przez wołoskich pasterzy przybyłych z Karpat Wschodnich. Pierwszą nazwą miejscowości była Sołki, gdyż uważano, że rzeka Soła właśnie tu ma swój początek. Obecna nazwa pochodzi od wcześniejszej nazwy potoku Bystra, czyli Złotna. Podobno nadano ją z uwagi na ślady aluwialnego złota w rzece.
Spis treści
1. Leśniczówka w Złatnej zwana Starym Dworem
Przez Złatną zazwyczaj się przejeżdża, jedzie do końca drogi, a gdy już dalej nie można, to zostawia samochód i idzie w góry. Przyznam, że wielokrotnie tak robiłem, dlatego byłem wielce zaskoczony, gdy szukając informacji o Złatnej, okazało się, że jeden z mijanych zazwyczaj budynków znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
Leśniczówka w Złatnej, zwana też Starym Dworem lub zarządówką swoim wyglądem przypomina szwajcarską willę. Zbudowana z drewna modrzewiowego na wysokiej kamiennej przybudówce charakteryzuje się krytym gankiem biegnącym wokół budynku, oraz dużą liczbą pięknych zdobień w stylu tyrolskim. Budowla pochodzi z 1876 roku i była przeznaczona jako mieszkania dla zarządców majątku Habsburgów. Jej projektantem był Karol Pietschka zatrudniony jako zarządca budowlany w Arcyksiążęcej Dyrekcji Dóbr w Żywcu.
Obecnie w tej wyjątkowej budowli mieszkają dwie rodziny i nie można jej zwiedzać. Jeśli jednak się poprosi, to może pozwolą wejść na podwórze i zrobić zdjęcia z zewnątrz. Przy okazji warto zwrócić uwagę na rosnące przy leśniczówce lipy. Mają one ponad 200 lat i są pomnikami przyrody.
2. Gajówka w Złatnej
Ciut wyżej, po drugiej stronie drogi wzniesiona została kolejna budowla wg projektu Karola Pietschi. Gajówka została wybudowana w 1890 roku i służyła jako mieszkanie oraz pomieszczenia służbowe dla gajowych pracujących w habsburskich lasach. Na gajówkę składał się ceglany budynek z kancelarią oraz drewnianą szopą i stajnią. Dziś budynek nie wyróżnia się niczym szczególnym, ale można go zobaczyć przy okazji zatrzymania się przy leśniczówce.
3. Kaplica w Złatnej
Jak na kilkuwiekową miejscowość przystało Złatna również ma swoje legendy. Dwie z nich dotyczą kaplicy, wokół której rosną trzy ok. 120-letnie lipy. Podobno już na początku ubiegłego wieku na jednej z nich wisiała drewniana figurka Jezusa. Pewnego dnia w drzewo uderzył piorun, ale figurce nic się nie stało, co odczytano jako cud. Na pamiątkę zdarzenia miano wznieść w tym miejscu kaplicę. Wg innej opowieści kaplicę wzniesiono, gdyż w konarach lip wracający z pracy robotnicy często widywali światełko. Uznano to za znak wskazujący, że w tym miejscu należy zbudować obiekt sakralny.
Kaplicę w Złatnej wzniesiono w 1930 roku w stylu góralskim. Ma kamienne fundamenty, a wykonana została z drewna świerkowego pozyskanego z okolicznych lasów. Jej projektantem był Włodzimierz Chwirut pracujący wtedy jako zarządca lasów Habsburgów. Podczas wojny trafił on do niemieckiej niewoli i przebywał w obozach jenieckich. Obiecał Bogu, że jeśli ocaleje, poświęci mu swoje życie. Tak też się stało i zaraz po wojnie poszedł do seminarium. Mszę prymicyjną odprawił właśnie w tej (swojej) kaplicy.
4. Źródło „Matki Boskiej” w Złatnej
Już ponad 130 lat temu na terenie Złatnej odkryto źródła siarkowodorowe. Z dwóch obecnie zlokalizowanych popularniejsze jest Źródło „Matki Boskiej” znajdujące się w dolinie Śmierdzącego Potoka. Znajdziesz je w górnej części Złatnej zwanej Cerla. Od głównej drogi dzieli je odległość 300 metrów i raczej go nie przegapisz, gdyż zostało przykryte altanką. Tuż obok niej są miejsca na rowery oraz ławki ze stolikami. Altana pełni również funkcję kapliczki Matki Boskiej, stąd też nazwa źródła.
Woda w źródełku ma właściwości lecznicze i oprócz siarkowodoru znajdują się w niej niewielkie ilości jonów sodowych, wodorowęglanowych, chlorkowych oraz metanu. Temperatura wody wynosi 6 st. C, natomiast pH 7,25. Znajduje się ona w kamiennej studzience, której dno pokrywa czarny nalot. Woda jest bezbarwna, natomiast ma charakterystyczny siarkowodorowy zapach, który też dał nazwę Śmierdzącemu Potokowi.
5. Kaskady i wodospad w Złatnej
Jadąc przez Złatną, a także idąc do źródełka, zauważysz na potokach sztuczne kaskady oraz wodospady. Największy z nich znajduje się Złatnej Hucie ok. 100 metrów od parkingu, tuż obok miejsca biwakowego. Aby do niego dojść, nie przechodź mostu na Bystrej, tylko idź wzdłuż brzegu, aż go zobaczysz. Wodospad wygląda bardzo ładnie, a w upalne dni może to być idealne miejsce na odpoczynek oraz ożywczą kąpiel.
6. Leśna huta szkła w Złatnej
Przed Habsburgami właścicielem tutejszych ziem był hrabia Adam Wielopolski. Pomiędzy rokiem 1812, a 1815 zawarł on umowę dzierżawy terenu z Georgiem Frenzelem, niemieckiego pochodzenia hutnikiem oraz mistrzem szklarskim. Określono w niej wysokość czynszu oraz wyznaczono teren, na którym będzie znajdowała się leśna huta, oraz z którego będzie pozyskiwane drewno niezbędne do budowy i opalania pieców. Wybór miejsca nie był przypadkowy. Teren obfitował w gruboziarnisty piaskowiec, czystą wodę oraz duże zasoby drzewa bukowego. Na podstawie umowy powstało szereg budowli, w tym m.in. dwa piece hutnicze, tartak i budynek główny huty. Przy pomocy specjalistów sprowadzonych z Czech oraz Moraw szybko uruchomiono działalność. Produkowano w niej m.in. szkło okienne, kieliszki, karafki, flaszki, naczynia szklane, szkło ozdobne oraz tafle szklane.
W drugiej połowie XIX wieku właścicielką huty została Anda Koln. Był to okres, gdy właścicielem ziem byli już Habsburgowie, którzy z uwagi małą rentowność oraz znaczne wycięcie okolicznych lasów wypowiedzieli umowę dzierżawy. Zamknięcie huty nastąpiło w 1875 roku, a do dziś można zobaczyć pozostałość pieca hutniczego.
Tuż obok pieca zaczyna się Droga Światła, na którą składa się 14 stacji Drogi Krzyżowej z tekstami z Ewangelii oraz Dziejów. Jest ona częścią Szlaku Papieskiego w gminie Ujsoły i prowadzi z centrum Ujsół, przez Halę Rysianka na Lipowską.
7. Świątek zwany Boża Męka
Z okresu świetności huty pochodzi Świątek, znajdujący się kiedyś w centrum osady hutniczej. Zwany jest również jako Boża Męka, a został postawiony w 1833 roku. Ufundowali go na pamiątkę Georg Frenzel wraz z Feliksem oraz Józefem Göttlicherami. Wiemy o tym z napisu wykutego na przedniej części obiektu. Ponad napisem znajduje się wykuta postać Matki Boskiej.
W 1881 roku podczas burzy kamienny krzyż wieńczący szczyt Świątka uległ uszkodzeniu i obecnie położony jest z przodu przed nim. Jego miejsce zajmuje krzyż cementowy ufundowany przez pochodzącego z Rajczy Kaczmarczyka. Świątka możesz zobaczyć prawie naprzeciw pozostałości pieca hutniczego.
8. Hala Rysianka i schronisko na Rysiance
Hala Rysianka to jedno z najpiękniejszych i najbardziej widokowych miejsc w Beskidach. Znajdziesz ją ciut poniżej szczytu Rysianki na jej wschodnich i południowo-wschodnich zboczach. Przy dobrej pogodzie zobaczysz z niej Pilsko, Babią Górę, Tatry oraz Małą Fatrę. Nie ma też w Beskidzie Żywieckim lepszego miejsca, by na wiosnę podziwiać kwitnące krokusy. Nazwa wierchu jak i hali pochodzą od występujących tutaj rysi.
Na popularność hali wpływa również umiejscowione na wysokości 1290 m n.p.m. Schronisko Górskie PTTK Rysianka. Schronisko powstało w latach 1936–1937 i początkowo miało być domem prywatnym Gustawa Pustelnika, nie miał on jednak zgody na budowę, dlatego prace wstrzymano. Dokończeniem budowy zajęło się Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy z Krakowa, które oddało je do użytku 16 maja 1937. Do wojny funkcjonowało pod nazwą „Schronisko Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy – Lipowska” i cieszyło się sporą popularnością. Podczas wojny mieścił się w nim dom wypoczynkowy dla żołnierzy niemieckich. Ponowne otwarcie schroniska nastąpiło 25 maja 1947 roku, a dokonał tego po remoncie żywiecki oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.
Schronisko Górskie PTTK Rysianka oferuje 50 miejsc noclegowych w budynku głównym oraz betlejemce. Pokoje są od dwóch do dziesięcioosobowych, a łóżka często piętrowe. Dużą popularnością cieszy się kuchnia schroniska, która funkcjonuje w godzinach 8:00-19:00, natomiast w niedzielę do 18:00. Więcej informacji znajdziesz na http://www.rysianka.com.pl.
9. Hala Lipowska i schronisko na Hali Lipowskiej
Hala Lipowska znajduje się na południowo-wschodnim zboczu Lipowskiego Wierchu. Jej nazwa, tak samo jak szczytu zapewne pochodzi od rosnących tu w przeszłości lip. W pogodne dni można z niej zobaczyć szczyty Tatr, Małej Fatry oraz Beskidu Żywieckiego.
Na skraju Hali Lipowskiej umiejscowione jest schronisko oddalone od schroniska na Rysiance tylko o 900 metrów i konkurują one ze sobą już ponad 80 lat. Obiekt wybudowało niemieckie towarzystwo górskie Beskidenverein i oficjalnie został otwarty w sierpniu 1932 roku. W czasie wojny był miejscem odpoczynku niemieckich żołnierzy, natomiast po niej przejął go żywiecki oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Po dokonaniu niezbędnych napraw schronisko zostało ponownie otwarte w 1946 roku. W 1980 roku ukończono generalny remont, po którym z oryginalnego schroniska pozostała tylko kamienna podbudówka. Od 1969 roku gospodarzami schroniska są Państwo Gowin.
Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej oferuje 48 miejsc noclegowych w pokojach od dwóch do dziesięcioosobowych. Słynie ono z dań kuchni domowej, których przed pandemią można było spróbować w godzinach od 8:00 do 20:00. Aktualne godziny otwarcia kuchni najlepiej sprawdzić pod numerem telefonu 602605969. Więcej informacji znajdziesz na http://lipowska.com.pl.
10. Chata na Zagroniu
W przysiółku Kręcichwosty, na grzbiecie Zapolanki, bliżej Nickuliny niż Złatnej znajduje się miejsce, jakich coraz mniej doświadczysz w Beskidach. Chata na Zagroniu to ponad 100-letnia chata góralska, którą opiekuje się Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich w Katowicach. Studencka chatka czynna jest od lipca do września, oraz w niektóre weekendy i nie oferuje luksusów, za to znajdziesz tu spokój oraz bliski kontakt z naturą. Do dyspozycji gości jest w pełni wyposażona kuchnia, w chatce jest także salon z kominkiem, a na poddaszu materace. Nie ma za to ciepłej wody, ani toalety, a prysznic można wziąć tylko w sezonie letnim na zewnątrz. Są za to atmosfera i klimat, dla których warto odwiedzić to miejsce. Przekonałem się o tym, gdy kończyłem 150-kilometrową Wyrypę Beskidzką. Więcej informacji o chatce znajdziesz na https://chatanazagroniu.pl.
Czy warto przyjechać do Złatnej i poznać jej ciekawe miejsca?
Lubię odkrywać nowe miejsca i jak się okazuje nawet w Złatnej można znaleźć coś ciekawego, o czym wcześniej nie miało się pojęcia. Podobnie było w przypadku poprzednich artykułów z mojego regionu. Wielokrotnie okazywało się, że w pobliżu są obiekty oraz miejsca, o których nie wiedzą nawet mieszkańcy. Tak było, gdy pisałem o Węgierskiej Górce, Milówce, Kamesznicy i Radziechowach.
Złatna do tej pory wydawała mi się miejscowością, w której oprócz górskich szlaków, schronisk i pozostałości pieca hutniczego nic nie ma. Pewnie nawet teraz dużo osób uzna, że opisane miejsca to nic specjalnego. Wielokrotnie jednak za nimi stoją ludzie oraz ciekawe historie i chociażby dla nich warto je lepiej poznać.
Przy okazji dziękuję pracownikom Informacji Turystycznej w Ujsołach za udostępnienie materiałów pomocnych przy napisaniu powyższego artykułu.
Złatna – informacje praktyczne
Złatna – mapa atrakcji, zabytków i ciekawych miejsc, które warto zobaczyć i zwiedzić w Złatnej
Jak dojechać do Złatnej?
Do miejscowości najłatwiej dojechać własnym środkiem transportu. Innym sposobem jest przejazd busem firmy Thermo-Car z Żywcu lub Ujsół. Aktualne rozkłady jazdy możesz znaleźć na https://thermo-car.pl/330-rozklady-jazdy.html
Noclegi w Złatnej
W powyższym tekście opisałem trzy miejsca noclegowe w klasie turystycznej, a na mapie znajdziesz dodatkowo pole biwakowe tuż przy brzegu Bystrej. Jeśli jednak szukasz wyższego standardu, to polecam skorzystanie z poniższej strony.
Podobał Ci się mój wpis o atrakcjach Złatnej? Dołącz do podróży na Instagramie, Facebooku, TikToku i YouTube, aby zawsze być na bieżąco. Zapraszam również do lektury innych wpisów na https://podrozebezosci.pl.
Jeśli używasz Pinteresta, to mam dla Ciebie zdjęcie do pina ze Złatnej.
